Eski milletlerin hepsinin kendilerine mahsus kanunları, hukukları vardı ve bunlar müdevven hale getirilmişti. Bununla beraber mücerret ve nazarî olarak hukuk ilminden bahseden bir eser, meydana getirilmemişti. Bu konuda ilk eseri, İmâm Şafiîi (öl. 204) er-Risâle adıyla te´lif etti. Bu faaliyet, müslümanlann hu­kuk ilmi üzerinde çalışma mahsullerinin en büyüklerinden birini teşkil eder. Müs­lümanların usûlü ´l-fıkh (Hukukun kökleri, kaynakları) adını verdikleri bu ilim, hukuk felsefesinden, hükümlerinin kaynaklarından (delillerinden), teşrî´ pren­siplerinden, nassların tefsir ve tatbikatından bahseder.

İslam hukukçuları, bu sahada çeşitli metodlarla yüzlerce eser meydana ge­tirmişlerdir. Bunlardan bir kısmı basıldığı halde bir kısmı hâlâ yazmalar halinde kütüphanelerde bulunmaktadır. Bunların da neşre hazırlanıp ilim âleminin isti­fadesine sunulması faydalı olacaktır. Fıkıh usulü sahasında, zamanımızda gerek diğer islam ülkelerinde (Arap âleminde) ve gerekse ülkemizde bazı çalışmaların yapıldığını ve Arapça yazılmış yeni neşriyattan bazılarının "îslam Hukuk Felse­fesi", "İslam Hukuk Metodolojisi", "İslam Hukuk Usulü", "Fıkıh Usulü" ad­larıyla Türkçeye terceme edildiğini görmekteyiz. Bu kitabın bu ilme küçük bir katkısı olacağı ümidindeyiz.

Şu anda İlahiyat Fakültelerinin ders programlarında İslâm Hukuk Usulü dersi yer almaktadır. Bu kitabı, öğrencilerin programda yer alan bu dersin konularım kolayca takip etmelerini sağlamak gayesiyle hazırlamış bulunuyoruz.

Kitabımızda bir giriş ye sekiz bölüm bulunmaktadır. Giriş´te Fıkıh Usulü-, nün tarifi, konusu, gayesi, tarihçesi ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde aslî ve fer´î deliller tetkike tabi tutulmuştur. İkinci bölümde, Hâkim, hüküm, mahkûmun fıh konuları işlenmiştir. Üçüncü, döndüncü, beşinci bölüm­lerde nasslardan hüküm çıkarma yolları incelenmiş, lafızlarla ilgili konulara yer verilmiş, tearuzu´l-edille ve mekâsidü´ş-şerîa anlatılmıştır. Altıncı bölümde icti-hâd, îaklîd, iftâ, kaza, tahrîc mefhumları tetkik altına alınmıştır. Yedinmci bölümde fıkıh tarihi, sekizinci bölümde ise fıkıh mezhepleri incelenmiştir.

Eseri, ilmî çalışma usûllerine riâyet ederek hazırladık. Yeri geldikçe istifade ettiğimiz kaynakları dipnotlarda gösterdik. Okuyucunun, eseri kolaylıkla takip edebilmesi için, transkripsion işaretlerini uygulamadık. Fakat bazı âyet ve ha­dislerle, bazı ıstılahları Arapça harflerle vermeyi faydalı bulduk.

Bu kitabîn basılmasında emeği geçenlere, kendilerinden istifade ettiğim ho­calarıma, arkadaşlarıma, kitabın baskı işlerini takip eden Mehmet Kılıç´a teşek­kür eder, bu çalışmamı faydalı kılmasını Cenâb-ıHak´dan niyaz ederim.

İstanbul, 1988

Dr. Fahrettin ATAR[1]


--------------------------------------------------------------------------------

[1] Prof. Dr.. Fahrettin Atar, Fıkıh Usulü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: