A. Fıkhın Tarifi:

Lugatta, bilmek, anlamak, künhüne vâkıf olmak manalarına gelen fıkıh, İslâm Hukuku ilminin eski ismidir. İslâm Hukuku, Peygamberimizin tebliğ etti­ği İslâm dininden doğmuş bir hukuk sistemidir.,

Fıkıh´m istilanda biri Şâfiîlere, diğeri Hanefîlere ait olmak üzere iki tarifi­nin bulunduğunu önceden ifâde etmiştik. Mecelle´de fıkıh, "mesâiî-i şer´iyye-i ameliyyeyi bilmektir" şeklinde tarif edilmiştir.[1]

Biz fıkhı şu şekilde tarif edebiliriz:

1. Şer´î, fer´î, amelî hükümleri, tafsili delillerinden çıkararak bilmek veya,

2. Tafsili delillerinden çıkarılmış şer´î hükümlerdir.

Delillerden hüküm çıkarma meleke ve yeteneğine sahip kişiye fakîh (hukuk­çu) dendiği gibi, hükümleri fıkıh kitaplarından öğrenen kişiye de mecazen fakîh denir.

B. Fıkhın Konusu Ve Şumülü:

Fıkıh, fert ile fert, fert ile cemiyet veya devlet arasındaki münâsebetleri tan­zim eder. Ayrıca fıkıh, ferd ile Allah arasındaki münâsebetleri de tanzim eder. İşte İslâm Hukuku, dinî, siyasî ve medenî hayatın bütün safhalarına en geniş öl­çüde şâmil olup, hem ibâdetler (ibâdât)´de, hem de aile, miras, emval ve ukûd gibi içtimaî hayat münâsebetleri icabı bütün muameleler (muamelât)´de yapıla­cak veya sakınılacak cihetlere dair hükümleri içine alır; bundan başka, ceza hü­kümleri ile muhakeme usullerine ve nihayet devletin idaresi ve teşkilâtı ile, harb hukukunu alâkadar eden hükümler de fıkıh mefhûmunun şumûlü içindedir.[2]

Şu halde fıkıh ilminin konusu, insanın hukuk düzeniyle ilgili fiilleridir. Fa-kih, mükellefin, bey´, şirket, vekâlet, kefalet, namaz, oruç, hac, vakıf, hırsızlık ve benzeri fiillerinin herbirinin şer´î hükmünü ve bu hükmün delilini araştırır.

C. Fıkhı Hükümlerin Taksim Ve Tasnifi

Fıkhî hükümler, ibâdât, muamelât ve ukûbât olmak üzere üç ana gruba ay­rılır. Mecelle´de ayrıca münakehât ile ilgili hükümlerin bir ana grup teşkil edece­ği ifade edilmiştir. Şimdi bu üç ana gruba giren hükümler hakkında kısa bir bilgi verelim:

1. İbâdât:

İnsanın ahirete ait işleri, ibâdetlerdir. Namaz, oruç gibi.

2. Muamelât:

İnsanın dünya ile ilgili işleri, muâmelâtdır. Muamelât hu­kuku, insan ile insan ve insan ile devlet arasındaki münasebetleri tanzim eder.

3. Ukübât:

İnsanların medeni bir düzen içinde yaşamalarını, emniyet ve asayişini temin için kurulu düzeni, kanunları ihlâl edenlerin cezalandırılmaları icab eder. İşte yasak olan ve suç sayılan işleri yapanlara uygulanacak cezaları düzenleyen fıkhın bu bölümüne ukûbât denir.

Bu üç ana gruba hangi konuların girdiğini bir şema halinde gösterelim:





--------------------------------------------------------------------------------

[1] Mecelle, md. 1.

[2] Fıkıh", İ.A. IV, 601.(İ. Goldziher).